İş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun (“Kanun”) 8.maddesi gereğince; “…bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşansözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.” şeklindetanımlanmaktadır. Kanun maddesinden anlaşılacağı üzere iş sözleşmesi, işçi ve işverenarasında kurulan ve belli birtakım sorumlulukları / karşılıklı edimleri beraberinde getiren bir anlaşmadır. Bunun yanında iş sözleşmesi, işveren ve işçi arasında oluşabilecek muhtemelanlaşmazlıklarda şahsın hak ve yükümlülüklerinin sınırını çizer.
İş sözleşmesi, her ne kadar sözleşme taraflarının, karşılıklı mutabakatlarının bir ürünü olsa dabazen ilgili sözleşmeye son verilmesini gerektiren durumlar ortaya çıkabilir. Bu son vermehali iki şekilde oluşur:
1. Genel sebeplerle sona erme hali. (Fesih dışında sona erdiren durumlar)
2. Fesih bildirimi ile sona erme hali.
Genel sebeplerle sona erme; Türk Borçlar Kanunu’nun 435.maddesinde düzenlenmekte oluptarafların anlaşması (ikale/bozma), ölüm (işçinin veya işverenin ölümü), belirli sürelisözleşmelerde sürenin bitimi (sözleşmenin hükümsüzlüğü) olarak fesih dışında sona ermeyi,sınırlı olarak kapsar.
Anlaşmanın fesih bildirimi ile sona erdirilmesi genel sebeplere kıyasla daha kapsamlı ve karmaşık bir alanın incelenmesini gerektirir. Bunlar:
1. Genel olarak fesih bildirimi.
2. Süreli fesih bildirimi.
3. İş güvencesi kapsamı dışındaki işçinin iş sözleşmesinin işverence feshi.
4. İş güvencesi kapsamındaki işçinin iş sözleşmesinin iş verence feshi.
5. Geçici fesih yasağı ve ücretsiz izin uygulaması. (Covid-19 Salgını süreciuygulaması)
6. Süresiz fesih bildirimi ile sözleşmenin sona erdirilmesi. (Haklı nedenle derhal fesih)Şeklinde sayılmaktadır.
Özellikle uygulamada sıklıkla karşılaşılan ve oldukça büyük sorunlara yol açan süresiz fesihbildirimi vasıtasıyla sözleşmenin “derhal” sona erdirilmesi konusu hem işçiye hem de işverenetanınan haklardan biridir.
Haklı bir nedene dayanmak, süresiz fesih bildirimi için olmazsa olmaz bir unsur olarak kabuledilir. Aynı zamanda sözleşmeyi fesheden tarafın, söz konusu akdi feshetmesindeki haklınedenin açıklığa kavuşturulması, başka bir deyişle “ispatının yapılabilmesi” taraflar arasımenfaat dengesinin sekteye uğramaması ve iki taraf içinde hak kaybının meydana gelmemesi açısından önem arz eder. İş Kanunu’nun 24 ve 25. Maddeleri işçinin ve işverenin haklı nedenle derhal feshini düzenler; “Süresi belirli olsun veya olmasın işveren/işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizinfeshedebilir.” Maddelerin devamında sözleşmeye son verecek sebepler sıralanmış olup sairfesih bildirimi için sayılan sebeplerden yalnızca birinin bildirilmesi haklı sebebin oluşumu içinyeterli görülür. Burada dikkat edilecek noktalardan ilki; haklı nedenin doğumu, sözleşmenin sonlandırılmasını gündeme getiriyorsa o halde fesih bildiriminin mutlaka
“karşı tarafa” yapılması gereklidir. Bir diğer nokta ise fesih bildiriminin karşı tarafa yapılmasından itibaren yeni sebeplerle bu bildirimin genişletilemeyeceği hususudur. Söz gelimi, işçinin tedavi edilemeyecek bir hastalıktan muzdarip olması çalışmasına engel bir durum teşkil ettiğinde iş sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle derhal feshedilebilir. Bu fesih nedeni işçinin mahkemede işe iade davası ikame etmesinin ardından; işçinin ayrıca işyerinde hırsızlık yaptığından bahisle “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan” davranışlar sergilediği ileri sürülerek genişletilemez ya da değiştirilemez. Meğerki işçinin işbu ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları sonradan tespit edilmiş olsun.
Her ne kadar ilgili maddeler işçi ve işveren özelinde ayrı ayrı açıklamalara yer verse de busözleşmenin haklı nedenle fesih mekanizmasının kullanılması tarafların iradesine bırakılmıştır.
İşveren Yönünden Haklı Nedenle Fesih
İşverenin hangi nedenlerin varlığı halinde haklı nedenle fesih bildirimi yapabileceği İşKanunu’nun 25. maddesinde düzenlenmektedir. Başlık olarak sıralanırsa:
• Sağlık sebepleri.
• Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri.
• Zorlayıcı sebepler.
• İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığı. Sebeplerine dikkat çekilmektedir.
1. Sağlık nedenleri sebebiyle haklı nedenle fesih: İşçinin tedavi edilemeyecek nitelikte bir hastalığa yakalanması ve sonucunda iş yerinde çalışmasının sakınca yaratacağı meselesinden ibarettir. Burada dikkat edilecek husus, işçinin yakalanmış olduğu hastalıkta kendi kastının ve vurdumduymazlığının varlığıdır. Kısaca, bilerek ve isteyerek bu hastalığın gerçekleşmesidir. Hastalığın devamsızlığının ardı ardına 3 iş günü ve bir ayda 5 iş gününü geçmesi ise işverencehaklı nedenle feshin önünü açmaktadır. Bütün bu sayılan hususlar dışında işçinin hastalık,kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren sözleşmeyi feshedebilecektir
2. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymaması halinde haklı fesih: İş akdi yapılırken ki esnada İşçinin işvereni, sözleşmenin esaslı noktalarında yanıltma girişimi, işçinin işverene karşı şerefve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması, işçinin işyerinde ya da işverenin isçilerinden birine cinsel tacizde bulunması, işçinin doğruluk ve bağlılığa uymayan birtakım hareketlerde bulunması, işçinin hapis cezası mahkumiyeti, işçinin izinsiz, haklı neden olmaksızın devamsızlığı ve işçinin görevini yapmamakta ısrar etmesi, iş güvenliğini tehlikeye düşürme ve zarara yol açma sebeplerinin varlığı halinde işveren, haklı nedenle fesih yoluna başvurabilir.
3. Zorlayıcı ve mücbir sebeplerin varlığı halinde haklı fesih: Zorlayıcı neden sayılan hallerde işçinin hizmeti ifasından kaçınmasıdır.
4. İşçinin göz altına alınması ya da tutuklanması hallerindeki devamsızlığın haklı nedenle feshi: Söz konusu göz altı ve tutuklama durumlarında işçi, işyeriyle alakası olmasa da bir suçlamadan dolayı tutuklaması/mahkumiyeti işverence haklı sebeple feshe yol açar.
Yukarıda bahsi geçen tüm nedenler doğrultusunda işveren, işçiyle arasındaki iş akdini sonlandırmaya hak kazanarak dilediği takdirde bu mekanizmaya müracaat edebilir. Kanun sadece işveren için değil işçi için de haklı nedenle fesih şartları düzenlemiştir.
Kanun’da düzenlenen işçi yönünden haklı fesih şartlarına ilişkin yazımıza (şuradan) ulaşabilirsiniz.
Stj. Av. Ecem Tuana Güney
GSU Hukuk Ofisi
Kaynakça:
1- 4857 Sayılı İş Kanunu
2- Prof. Dr. Çelik N., Prof. Dr. Canikoğlu N., Prof. Dr. Canbolat T. (2022) İş Hukuku Dersleri, (35. Bası) Beta Yayınevi
